XVII Ama 47/01
Wyrok
Sądu Antymonopolowego
z dnia 12 czerwca 2002 r.
Skład orzekający
Wyrok wydany w składzie: przewodnicząca - sędzia SO Ewa Pisula-Dąbrowska.
Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Antymonopolowy, po rozpoznaniu w dniu 12 czerwca 2002 r. odwołania Spółdzielni Mieszkaniowej "Przedwiośnie" w N. od decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 22 lutego 2001 r. nr RLU 3/01, zmienił zaskarżoną decyzję.
Uzasadnienie
Decyzją z 22 lutego 2001 r., nr RLU 3/01, Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, po przeprowadzeniu postępowania administracyjnego wszczętego na wniosek PKP Zakład Gospodarki Mieszkaniowej w L. przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej "Przedwiośnie" w N., stwierdził stosowanie przez Spółdzielnię Mieszkaniową praktyki monopolistycznej polegającej na nadużywaniu pozycji dominującej na rynku poprzez odmowę zawarcia umowy o dostawę energii cieplnej, wytwarzanej w kotłowni będącej własnością Spółdzielni Mieszkaniowej "Przedwiośnie" w N., przy braku alternatywnego źródła zaopatrzenia, i nakazał zaniechanie stosowania wymienionej praktyki monopolistycznej.
Swoją decyzję Prezes Urzędu oparł na następujących ustaleniach:
Spółdzielnię Mieszkaniową "Przedwiośnie" w N. łączyła z PKP Oddziałem Gospodarki Mieszkaniowej w L. umowa z 3 stycznia 1994 r., przedmiotem której było administrowanie budynku PKP przez Spółdzielnię. PKP wypowiedziało Spółdzielni umowę o administrację budynku, rezygnując między innymi z dostawy ciepła wytwarzanej w kotłowni Spółdzielni Mieszkaniowej.
Pismem z 11 października 1999 r. Spółdzielnia w związku ze zbliżającym się terminem zakończenia administrowania budynkiem PKP zażądała od PKP uiszczenia zaległych należności i zapowiedziała zaprzestanie dostaw ciepła do budynku nr 13 w N. PKP pismem z 8 listopada 1999 r. zwróciła się do Spółdzielni z prośbą o nadesłanie projektu umowy o dostawę energii cieplnej. Zaproponowane przez Spółdzielnię projekty umów o dostarczanie energii cieplnej nie zostały przez PKP zaakceptowane. PKP przedstawiło swój projekt umowy i w efekcie do zawarcia umowy na 2000 r. między stronami nie doszło. Spółdzielnia nie wstrzymała dostaw ciepła do budynku w 2000 r., informując PKP pismem z 30 czerwca 2000 r., iż w przyszłym sezonie grzewczym nie chce wiązać się z PKP umową o dostarczanie ciepła.
PKP pismem z 14 września 2000 r. wniosło do Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów wniosek o wszczęcie postępowania w sprawie odmowy zawarcia przez Spółdzielnię umowy o dostarczenie ciepła.
Prezes Urzędu po przeprowadzeniu postępowania dowodowego uznał, iż Spółdzielnia posiada na rynku pozycję monopolistyczną ze względu na brak alternatywnego źródła dostaw ciepła i jedynie istniejący system dostaw energii cieplnej przez kotłownię i sieć Spółdzielni Mieszkaniowej "Przedwiośnie" jest w stanie zabezpieczyć potrzeby mieszkańców tego budynku na energię cieplną. Prezes Urzędu stwierdził, iż stosownie doart. 3 pkt 12 Prawa energetycznego Spółdzielnia wytwarza energię cieplną, którą sprzedaje PKP, wystawiając faktury i pobierając wynagrodzenie za nią, a zatem ma statut przedsiębiorstwa energetycznego i bez znaczenia jest fakt, iż nie posiada na tę okoliczność koncesji w zakresie wskazanym art. 3 pkt 12 ustawy - Prawo energetyczne.
W uzasadnieniu decyzji Prezes podkreślał, iż Spółdzielnia prowadzi działalność gospodarczą w zakresie wytwarzania i sprzedaży ciepła i podlega przepisom Prawa energetycznego, które zobowiązują do dostarczania ciepła i nakazują jej zawieranie umowy sprzedaży energii z odbiorcami, jeżeli istnieją techniczne i ekonomiczne warunki jej dostarczania. W ocenie Prezesa Urzędu odmowa zawarcia przez Spółdzielnięumowy z PKP o dostawę ciepła narusza przepisy Prawa energetycznego, jednocześnie naruszając art. 5 ust. 1 pkt 4 ustawy antymonopolowej.
Prezes podkreślał, iż PKP nie ma alternatywnego źródła dostawy energii cieplnej do tego budynku i działania Spółdzielni naruszają interes mieszkańców tego budynku. Nadto podkreślał, iż Spółdzielnia miała obowiązek zawiadomić PKP co najmniej z 24-miesięcznym wyprzedzeniem o zamiarze przerwania dostaw, stosownie do rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 17 lipca 1998 r. (Dz. U. Nr 100, poz. 642) obowiązującego do 4 sierpnia 2000 r. i przepisów aktualnie obowiązujących.
W konkluzji Prezes stwierdził, że odmowa zawarcia umowy dostawy energii cieplnej do budynku PKP z kotłowni Spółdzielni, wobec braku alternatywnego źródła zaopatrzenia dla tego odbiorcy na tym rynku, stanowi praktykę monopolistyczną określoną w art. 5 ust. 1 pkt 4 ustawy antymonopolowej.
Od powyższej decyzji Prezesa Urzędu odwołanie złożyła Spółdzielnia Mieszkaniowa "Przedwiośnie" w N. (...)
Strona pozwana i zainteresowana wniosła o oddalenie odwołania.
Rozpoznając odwołanie, Sąd Antymonopolowy ustalił i zważył, co następuje:
Odwołanie zasługiwało na uwzględnienie.
Po pierwsze Prezes Urzędu wydając przedmiotową decyzję zaniechał ustalenia, czy został naruszony interes publicznoprawny. Zarównoustawa z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów, jak i obowiązująca w dacie wydania decyzji ustawa z dnia 24 lutego 1990 r. o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym i ochronie interesów konsumentów (Dz. U. z 1999 r. Nr 52, poz. 547 ze zm.) chroni interes publiczny, co wynika z treści art. 1 ust. 1 tej ustawy - ustawa określa warunki rozwoju i ochrony konkurencji oraz zasady podejmowanej w interesie publicznym ochrony interesów przedsiębiorców i konsumentów.
Zdaniem sądu, pojęcie interesu publicznego nie jest pojęciem o charakterze jednolitym i stałym. W każdej sprawie winien być on ustalony i konkretyzowany, co do swych wymagań. Organ administracji publicznej - Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów powinien w toku postępowania i przy wydawaniu decyzji być rzecznikiem tego interesu, albowiem wynika to z jego zadań w strukturze administracji publicznej -art. 7 kpa. Publiczny znaczy dotyczący ogółu, odnoszący się do ogółu, a nie do jednostki czy też określonej grupy. Podstawą do zastosowania przez Prezesa Urzędu przepisów ustawy antymonopolowej winno więc być uprzednie udowodnienie przez wyżej wymieniony organ administracji, czy nastąpiło rzeczywiste naruszenie wskazanego przepisami ustawy interesu publicznego, nie zaś interesu jednostki czy też grupy.
Stwierdzić należy, że w powyższym przypadku Prezes Urzędu nie ustalił, czy nastąpiło naruszenie interesu publicznego. Nie stwierdził, że postępowanie Spółdzielni dotknęło szerszego kręgu uczestników rynku, względnie czy działania te wywołują inne niekorzystne zjawiska na rynku (vide wyrok z 24 stycznia 1991 r., sygn. akt XVII Amr 8/90, OG 1991, poz. 35 z komentarzem Z. Marmaja). W szczególności sąd zwrócił uwagę na uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z 29 maja 2001 r., sygn. akt I CKN 1271/98, w którym Sąd Najwyższy stwierdził: W pierwszym rzędzie należy zwrócić uwagę na cel i charakter ustawy z dnia 24 lutego 1990 r. o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym i ochronie interesów konsumentów w brzmieniu obowiązującym w dacie wydania decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (Dz. U. z 1997 r. Nr 49, poz. 318), zwanej dalej "ustawą antymonopolową".
Ustawa ta (poddawana licznym zmianom i uchylona ostatecznie z dniem 1 kwietnia 2001 r. przez ustawę z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów, Dz. U. Nr 122, poz. 1319 ze zm.) sama określała cel przyjętej w niej regulacji, jakim było zapewnienie rozwoju konkurencji, ochrony przedsiębiorców narażonych na stosowanie praktyk monopolistycznych oraz ochrona interesów konsumentów. Tak określony cel ustawy pozwala przyjąć, że miała ona charakter publicznoprawny i służyła (podobnie jak obowiązująca obecnie ustawa) ochronie ogólnospołecznego interesu. Znajdowała zatem zastosowanie wówczas, gdy zagrożony lub naruszony był interes publiczny, polegający na zapewnieniu właściwych warunków funkcjonowania rynku gospodarczego. Rynek taki funkcjonować może prawidłowo wówczas, gdy zapewniona jest możliwość powstania i rozwoju konkurencji. Ustawa chroniła zatem konkurencję jako zjawisko o charakterze instytucjonalnym. Za zagrożenie lub naruszenie konkurencji w takim rozumieniu należy uznać zaś jedynie takie działania, które dotykają sfery interesów szerszego kręgu uczestników rynku gospodarczego, a więc gdy dotyczą konkurencji rozumianej niejako sytuację pojedynczego przedsiębiorcy, lecz jako zjawisko charakteryzujące funkcjonowanie gospodarki. Ingerencja organów działających na podstawie ustawy antymonopolowej uzasadniona była tylko wówczas, gdy służyła ochronie tak pojętej konkurencji. Celem ustawy nie była więc ochrona indywidualnego przedsiębiorcy.
Dodatkowo sąd zważył, iż nie można zgodzić się z poglądem Prezesa Urzędu dotyczącym ustalenia na rynku pozycji monopolistycznej Spółdzielni. Prezes Urzędu nie poczynił ustaleń, czy istnieją inne alternatywne źródła zaopatrzenia w energię cieplną przedmiotowego budynku. Jak wynika z dokumentu z 8 stycznia 2001 r., sporządzonego przed datą wydania zaskarżonej decyzji, PKP otrzymało warunki techniczne przyłączenia do sieci gazowej rzeczonego budynku. Oznacza to jednoznacznie, że istniały i istnieją inne alternatywne źródła zaopatrzenia w ciepło tegoż budynku. Nadto Prezes Urzędu w ogóle nie zbadał i nie odniósł się do możliwości zaopatrzenia w ciepło przedmiotowego budynku poprzez energię elektryczną.
Twierdzenie Prezesa, iż nie istnieją inne możliwości zaopatrzenia budynku w ciepło należało zatem uznać za gołosłowne.
Nie można również zgodzić się z poglądem, iż Spółdzielnia Mieszkaniowa posiada status przedsiębiorstwa energetycznego. Cel i zadania Spółdzielni określa Prawo spółdzielcze i jej statut.
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów zwrócił się pismem z 6 grudnia 2000 r. do Urzędu Regulacji Energetyki o opinię w tej sprawie i otrzymał wyjaśnienie, iż Spółdzielnia Mieszkaniowa "Przedwiośnie" nie jest przedsiębiorstwem w rozumieniu ustawy - Prawo energetyczne. Nie znajduje zatem uzasadnienia przeciwne stanowisko i uznanie przez Prezesa Urzędu, iż Spółdzielnia jest przedsiębiorstwem energetycznym w rozumieniu przepisów ustawy - Prawo energetyczne.
Zgodnie z art. 3 pkt 12 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne przedsiębiorstwo energetyczne to podmiot prowadzący działalność gospodarczą w zakresie wytwarzania, przetwarzania, magazynowania, przesyłania, dystrybucji paliw albo energii lub obrotu nimi.
Bezsporne w sprawie jest, iż Spółdzielnia Mieszkaniowa "Przedwiośnie" wytwarza ciepło dla potrzeb członków i dostarczała ciepło do budynku PKP z uwagi na jego usytuowanie i łączącą strony umowę administrowania tym budynkiem. W tej sytuacji w żaden sposób nie można jej przypisać przymiotu przedsiębiorstwa energetycznego. Zaopatrzenie w ciepło zgodnie z art. 18 ust. 1 cyt. Prawa energetycznego należy do zadań własnych gminy, a nie Spółdzielni Mieszkaniowej "Przedwiośnie", która wytwarza ciepło zasadniczo dla własnych potrzeb. Trafnie podkreśliła strona powodowa, iż zadana Spółdzielni określa art. 204 Prawa spółdzielczego. Konkludując - w ocenie sądu nie można zmuszać samodzielnych podmiotów gospodarczych wbrew zasadzie swobody zawierania umów do zawierania umowy o dostarczenie ciepła w sytuacji, gdy istnieją inne alternatywne źródła zaopatrzenia w ciepło.
Z powyższych względów sąd uznając, iż Prezes Urzędu nie udowodnił, do czego był zobowiązany (art. 232 kpc), stosowania przez powodową Spółdzielnię praktyki monopolistycznej, nie mając możliwości uchylenia decyzji zmienił ją i nie stwierdził stosowania przez Spółdzielnię praktyki monopolistycznej określonej w art. 5 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 24 lutego 1990 r. o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym i ochronie interesów konsumentów. (...)